تنوع جانوری استان قزوین

مهره داران

استان قزوین بدلیل شرایط متفاوت توپوگرافی ازتنوع زیستگاهی وبه تبع آن از تنوع جانوری وگیاهی ایده آلی برخور دار است. تنوع فون مهره داران قزوین- گونه های ذکر شده تنها بیانگر تعداد گونه شناسایی شده تا زمان تدوین گزارش و برمبنای اطلاعات ارایه شده در منابع علمی است. جدول زیر تعداد گونه های پستانداران شناسایی شده استان قزوین و مقایسه با طبقه بندی لیست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت را نشان می دهد.

جدول تعداد گونه های پستانداران شناسایی شده استان قزوین

نام رده	تعداد خانواده	تعداد گونه	راسته های جانوری و تعاداد گونه ها	بحرانی (CR)	در معرض خطر انقراض (EN)	آسیب پذیر (VU)
پستانداران	19	48	خارپشتان(3) حشره خواران(1) خفاشها(7) جوندگان(17) خرگوشها(2) گوشتخواران(14) زوج سمان (4)	-	پلنگ ایرانی	زرده پر، آهو،کل وبز، قوچ  و میش ارمنی
پرندگان	50	217	کشیم سانان(3) پلیکان سانان (1) لک لک سانان (13) غازسانان(15) شاهین سانان(30) ماکیان سانان (5)درنا سانان (7)آبچیلک سانان(17) کبوتر سانان (7 ) کوکو سانان (1) جغد سانان (6) شبگرد سانان (1) پرستو سانان (2) سبز قبا سانان (4) دارکوب سانان (4)گنجشک سانان (95)	خروس کولی دشتی	کرکس کوچک (مصری) بالابان	اردک مرمری عقاب شاهی هوبره
خزندگان	9	48	لاک پشت ها(2) سوسمارها(16) مارها(30)	-	-	افعی زنجانی لاكپشت مهميزدار آگامای سر وزغی ایرانی
ماهی ها	4	11	کپور ماهیان(14)	-	-	Luciobarbus capito سس ماهی
دوزیستان	3	4	قورباغه ها و وزغ ها (4)	-	-	-

تنوع پستانداران استان قزوین

هرچند مطالعه و چک لیست کاملی از پستانداران استان تاکنون صورت نگرفته است اما برخی از گونه های شاخص استان از دیرباز تحت حفاظت ، سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند. در ادامه به تشریح وضعیت برخی از شاخص ترین آنها در استان پرداخته می شود. همچنین مقايسه شاخص هاي پستانداران استان قزوين با كشور در جدول زیر آمده است.

جدول مقايسه شاخص هاي پستانداران استان قزوين با كشور

نوع شاخص		كشور	استان	نسبت استان به كشور(درصد)
پستانداران	تعداد گونه	194	66	3/30
	خانواده	37	20	5/55
	راسته	10	7	4/71
	تعداد گونه هاي حمايت شده	13	6	46
	گونه هاي در معرض خطرانقراض (2013IUCN)	9	1	1/11
	گونه هاي آسيب پذير(2013IUCN)	20	5	25
	گونه هاي در معرض خطر انقراض (سايتيس1) گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس2)	17 22	4 4	5/23 1/18

آهو Gazella subgutturosa

عرصه های دشتی استان قزوین در سال های نه چندان دور پهنه جولان غزالهای تیز پا بوده بطوری که گزارش های مکتوب سال های 1350تا1360 به گله های بزرگ آهو در دشت افشاریه بویین زهرا (جنوب شرق تا جنوب غرب استان ) اشاره دارد. همچنین گزارش هایی از حضور آهو در حاشیه دو رودخانه شاهرود و قزل اوزن در سال های دور (قبل از 1357) وسعت پراکنش این پستاندار زیبا در استان ، نشان از استعداد بالقوه زیستگاه های دشتی و تپه ماهوری استان دارد. تغییر کاربری اراضی، ایجاد راه های دسترسی، و عبور شاه راه های از مناطق دشتی استان و مهمتر از همه هجوم صنایع بزرگ و کوچک برای استقرار در عرصه های طبیعی گونه آهو منجر به حذف کریدورهای حیاتی گونه مزبور شده است. به گونه ای که در حال حاضر بعد از گذشت سه دهه اداره کل حفاظت محیط زیست استان توانسته است تعداد معدودی از آن را در زیستگاه دشتی منطقه حفاظت شده باشگل حفاظت نماید . بی گمان ادامه روند شتابنده توسعه صنعتی و راهها و تغییر کاربری اراضی عرصه را بر گونه مزبور تنگ تر خواهد نمود. از دیگر عوامل تهدید کننده جمعیت آهوان استان شکار بره ها در فصل زایمان توسط گرگ و سگ های گله و ولگرد در منطقه است که ادامه حیات جمعیت آن را با خطر جدی روبرو کرده است.

گوسفند وحشی Ovis orientalis gmelini

گوسفند وحشی نژاد ارمنی ازجمله گونه های بارز پستاندار استان محسوب می شود که این استان را بعنوان شرقی ترین زیستگاه خود در کشور انتخاب نموده ، همچنین این استان جزء غربی ترین عرصه هایست که تا دهه 70 قوچ و میش البرزی در ارتفاعات شمال شرق آن گزارش شده است.در این راستا ترکیب نژاد البرزی و ارمنی در استان و تشکیل یک زیر گونه دور از انتظار نیست که نیاز به بررسی بیشتر دارد. در حال حاضر بیشترین جمعیت قوچ ومیش در مناطق غربی استان وآن هم در منطقه حفاظت شده باشگل مشاهده می شود.

بز کوهی Capra aeagagrus

بز کوهی یا کل و بز نژاد وحشی بزهای اهلی است که در زیستگاه های کوهستانی و صخره ای زیست می کند. جنس نر دارای شاخ های بلند شمشیر مانندی است. پراکنش بز کوهی در استان قزوین محدود به ارتفاعات شمالی از جمله الموت غربی و شرقی و طارم سفلی است. بیشترین مشاهدات گونه مزبور مربوط به زیستگاه های صخره ای الموت است. این منطقه از زمان های قدیم  شکارگاه بزکوهی بوده است. در سال های اخیر به دلیل گسترش شبکه راه ها در مناطق کوهستانی امنیت زیستگاهی آن روبه کاهش نهاده است.

پلنگ ایرانیs saxicolor  Panthera pardu

در حال حاضر پراکنش پلنگ و خرس قهوه ای معطوف به ارتفاعات شمالی استان بوده ،بطوریکه بیشترین گزارش مشاهده پلنگ در بخش رودبار شهرستان و طارم وبیشترین مشاهده خرس قهوه ای در منطقه الموت و بخش های از طارم می باشد. بهره برداری  از کلیه چرا گاه های شمالی و گاها جمعیت زیاد گله های اهلی و حضور مداوم انسان وسگ های گله، مزاحمت مکرر انسانی وهمچنین بهره برداری معادن و ساخت انواع جاده های کوهستانی به مقاصد مختلف، چنان عرصه را را برای زیست گونه های بزرگ جثه گوشتخوار نظیر پلنگ تنگ نموده ،که امیدی برای بقاء این گونه ارزشمند نمی توان متصر بود . بررسی وتحقیق بر روی این دو گونه ضروری بنظر می رسد .

 خرس قهوه ای Ursus arctos

پراکندگی خرس قهوه ای در ارتفاعات شمالی استان از جمله الموت غربی و شرقی و طارم سفلی است. جامعه درختان ارس در الموت از بهترین زیستگاه های گونه مزبور است. در فصل تابستان و به هنگام رسیدن میوه های مورد علاقه خرس به دره ها و نقاط پایین دست حرکت کرده و به کرات در حاشیه باغات و زنبورستان ها مشاهده می شود. به گونه ای که در دره های اوان، کوچنان،هنیز، خوبان ، دهک و روچ در منطقه الموت بیشترین گزارش ها از حضور آن شده است.

گرگ   Canis  lupus

از خانواده سگ سانان family canidae  با نام علمي  Canis  lupus و نام انگليسي Wolf. گرگ بزرگ ترين گونه خانواده سگ سانان است و در بيشتر نقاط ايران پراكنده است و به رنگهاي متفاوت ديده مي شود ولي بيشتر خاكستري رنگ است. وزن آن به 70 كيلو گرم مي رسد. گرگها معمولا به صورت گروهي ( از دو قلاده به بالا برحسب فراواني طعمه ) به شكار حمله مي كنند و حيوانات ضعيف و مريض را فوري تشخيص مي دهند و شكار مي كنند و بدين ترتيب علاوه بر تحديد گسترش بيماريها در قوي نگهداشتن پستانداران وحشي علفخوار نقش مفيدي ايفا مي كنند و از نظر اكولوژيك داراي نقش مهمي هستند. گرگها حس بويائي و شنوائي بسيار قوي دارند و داراي پاهاي بلند و دم پشمالو هستند و در مقايسه با سگهاي گرگي گردني كلفت و كوتاه و سري پهن و چشمان مورب و گوشهاي كوتاه دارند. طول عمر گرگها در اسارت 16 سال و در طبيعت حدود 9 سال است و دشمن طبيعي خاصي ندارند. گرگ به علت هوش زیاد و قدرت تطابق با زیستگاه های مختلف در تمام عرصه های طبیعی استان مشاهده می شود. در سال های اخیر به دلیل کم توجهی به مدیریت اصولی دفع پسماندهای شهری، و روستایی و واحدهای کشتارگاهی و پرورش دام و طیور شاهد حضور گرگ در نزدیکی مراکز سکونتگاهی انسان بوده و در برخی مواقع خساراتی متوجه دام های اهلی نموده است. تا کنون گزارش موثقی از حمله گونه گرگ به انسان در استان ثبت نشده است. و حملات به وقوع پیوسته در برخی از مناطق استان به ویژه دانسفهان و بویین زهرا مربوط به سگ های ولگرد و گونه های دورگه سگ و گرگ بوده است.

سياه گوشLynx  Lynx 

از خانواده گربه سانان family felidae   و زير خانواده  felinae  بانام علمي Lynx  Lynx  و نام انگليسي Eurasian  Lynx . سياه گوش در ارتفاعات شمال غربي كشور و تاحدود قسمت شرقي رشته كوه البرز و به خصوص در نواحي جنگلي و بيشه اي زندگي مي كند. اين جانور بومي مناطق سردسير است و به همين علت پوست آن موهاي بلند و نرمي دارد كه عايق بدن حيوان در مقابل سرماست.سياه گوش از گربه سانان نسبتا بزرگ بابدني قوي است كه ارتفاع شانه آن به 70 سانتي متر مي رسد. طرفين بدن و پاهاي سياه گوش داراي خالهاي تيره رنگ است، دم نسبتا كوتاه و گوشهائي با نوك سياه و موي كوتاه دارد.حيواني است تكرو و علاوه بر پستانداران كوچك و پرندگان از شوكا و نابالغهاي قوچ و ميش و كل و بز نيز مضايقه نمي كند.طول عمرآن در اسارت حدود 21 سال است و دشمن طبيعي مشخصي ندارد و به علت زندگي در مناطق دور از دسترس از وضعيت زيستي آن اطلاعات زيادي در دست نيست. این گونه گوشتخوار که در برخی موارد با پلنگ اشتباه گرفته می شود حیوانی بسیار مخفی کار است و به ندرت دیده می شود. دراستان قزوین ، مناطق الموت غربی و شرقی و ارتفاعات شمالی شهر قزوین از زیستگاه های مهم گونه مزبور است. در سال های اخیر مشاهده و حضور آن در ارتفاعات عرشه کوه واقع در شمال شهر قزوین ، منطقه آوج، منطقه طارم سفلی و منطقه حفاظت شده باشگل گزارش شده است.

گربه جنگلی

گربه جنگلی با نام علمی Felis chaus از سایر گربه‌های وحشی بزرگتر است و طول بدن آنها تا 75 سانتیمتر و دم تا 29 سانتیمتر می‌رسد. ماده‌ها بطور واضح از نرها کوچکتر هستند. بدن آنها تا حدی کوتاه و گوش نسبتا بزرگ و با موهای انتهایی بلند است. دم کوتاه و طول آن در حدود یک سوم بدن است. رنگ بطور کلی قهوه‌ای و با سایه کمی از قرمزی است. گربه جنگلی معمولا در بوته‌زارها و نیزارها و جنگلهای نزدیک آب زندگی می‌کند. اگر چه بیشتر شبها فعال است ولی در روز گاهی دیده می‌شود. بسیار با احتیاط و بدون صدا و نزدیک به سطح زمین می‌دود و گاهگاه سر خود را برای دیدن اطراف و شنیدن صدا بلند می‌کند. علاوه بر حس بینایی و شنوایی قوی از حس بویایی برای ردیابی استفاده می‌کند و به خوبی از درخت بالا می‌رود. غذای اصلی آن از پرندگان مختلف ، برخی از پستانداران و بخصوص جوندگان است. در جاهای خشک یا میان نیزارها و زیر بوته‌ها لانه درست می‌کند و کف لانه را از گیاه های خشک می‌پوشاند. گاهی از لانه‌های حیوانات دیگر مانند گورکن استفاده می‌کند. در اواسط زمستان جفت‌گیری کرده و جفت‌گیری آنها مانند گربه وحشی اروپایی با نزاع میان نرها همراه است. تعداد بچه‌ها معمولا سه تا 5 است. پراکندگی در ایران این گربه وحشی در ایران تاکنون از شمال شرق بوشهر ، سلماس ، جنوب شیراز ، جیرفت ، سیستان ، گرگان و گیلان و مازندران گزارش شده است. برای اولین در استان قزوین برای اولین بار در چند سال قبل لاشه این گونه که بر اثر برخورد با خودرو در محور تاکستان –آوج تلف شده بود پیدا و گزارش شده است.

گربه وحشی

این گربه با نام علمی  felis silvestrisو نام انگلیسیWild Cat  ، شباهت زيادي به گربه اهلي دارد تا چندي پيش آن را از اجداد گربه اهلي مي‌دانستند ولي با توجه به مطالعات انجام شده اخير، بسياري از محققان گربه اهلي را از گونه ديگري به نام (Felis catus) مي‌دانند كه حدود هفت هزار سال پيش در فلسطين و چهار هزار سال پيش در مصر اهلي شده است. گربه‌هايي كه در زيستگاه‌هاي مختلف ايران به صورت وحشي زندگي مي‌كنند تفاوت‌هاي زيادي با هم دارند كه ممكن است گونه‌ها و يا زيرگونه‌هاي جديدي باشند. در اين گربه‌ها حدود 12 نوار و يا خال‌هاي تيره و يا كمرنگ در دو طرف بدن وجود دارد، پنج تا شش نوار طولي نيز اغلب در جلو صورت مشاهده مي‌شود كه تا پشت گردن ادامه مي‌يابد. تفاوت آنها با گربه اهلي داشتن دم كوتاه‌تر، كلفت‌تر، پشمالوتر با حلقه‌هاي مشابه و قسمت انتهايي سياه رنگ است.

 در اكثر زيستگاه‌هاي ايران اعم از جنگلي، كوهستاني، استپي، بياباني، بلوچي و حتی نزديك اماكن مسكوني پراكندگي دارد. شبگرد است. اوايل غروب و صبح زود فعاليت بيشتري دارد. در هواي ابري و سرد و در فصل جفت‌گيري، گاهي روزها نيز مشاهده مي‌شود. به صورت انفرادي زندگي مي‌كند. اغلب در حفره‌هاي طبيعي، زير بوته‌ها و سوراخ درختان لانه مي‌سازد. به سرعت از درختان بالا مي‌رود. ممكن است در يك شب تا 10 كيلومتر مسافت را طي كند. اكثر خصوصياتش شبيه گربه اهلي است (مانند گربه ميوميو مي‌كند، در موقع دعوا پشت خود را قوز و موها را سيخ مي‌كند.)

از پستاندارن كوچك، پرندگان و تخم و جوجه آنها، خزندگان، ماهي، قورباغه، حشرات و حيوانات اهلي از قبيل مرغ و خروس، بزغاله و گاهي مواد گياهي تغذيه مي‌كند. براي شكار طعمه ابتدا دزدانه به آن نزديك مي‌شود، سپس با چند پرش طعمه خود را مي‌گيرد. اين حيوان مانند گربه اهلي با طعمه گرفتار بازي نمي‌كند. همچنين مانند گربه اهلي معمولاً روي مدفوع خود را نمي‌پوشاند. به علت كم شدن طعمه، تخريب زيستگاه، و شكار بي‌رويه، جمعيت آن در اكثر مناطق رو به كاهش گذارده است. این گونه برای اولین بار در استان قزوین در سال گذشته در روستای سینک از توابع شهرستان تاکستان گزارش و ثبت شده است.

گراز

خوک وحشی (Sus scrofa) یا گراز حیوانی است با ظاهر کاملا مشخص. سر آن بزرگ و دراز و گردن کوتاه و بدن حجیم و سنگین است. پاها کوتاه و نازک و هر یک دارای 4 انگشت است که هر کدام به سم بلند و باریکی منتهی می‌شوند. ولی فقط دو انگشت میانی هنگام ایستادن به زمین می‌رسند. دم به اندازه متوسط است. در سر پوزه زیاد به جلو امتداد پیدا کرده و در جلوی آن صفحه پهن و مسطحی وجود دارد.چشمها کوچک و در قسمت عقب صورت قرارگرفته‌اند.
گراز در جنگلهای پست و بیشه‌زارها و نیزارها و بوته‌زارها کنار رودها و مردابها زندگی می‌کنند. بطور کلی در شبها فعال هستند و از غذاهای گیاهی مانند ریشه و ساقه و برگ و دانه‌های مختلف و غلات و حبوبات و میوه‌جات و غذاهای حیوانی چون حشرات و لارو آنها و بی‌مهره‌های کوچک و حتیجوندگان و لاشه حیوانات بزرگ تغذیه می‌کنند. بطور دسته جمعی زندگی کرده و گله‌هایی را تشکیل می‌دهند که بر حسب چگونگی وفور غذا یا کم هستند. معمولا چند خوک ماده با بچه‌های سال جاری و بچه‌های سال پیش باهم زندگی می‌کنند. نرهای بالغ بیشتر گله‌های جداگانه‌ای تشکیل می‌دهند ولی نرهای پیر بطور انفرادی زندگی می‌کنند.

ماده‌ها از لحاظ جنسی در 18 ماهگی و نرها کمی زودتر بالغ می‌شوند. خوک وحشی معمولا روز را در لانه و انبوه درختان پنهان می‌ماند. لانه آنها نزدیک آب قرار دارد. به هنگام بارندگی شدید و سیلاب از محل لانه دور شده به نقاط دیگری پراکنده می‌شوند. چنانچه تعداد آنها زیاد باشد به محصولات کشاورزی خسارات فراوانی وارد می‌کنند.

خوک وحشی در ایران در بیشتر مناطق جنگلی و بیشه‌ها و نواحی سبز در استان های مختلف دیده شده است. در استان قزوین در اکثر مناطق و زیستگاههای استان بجز منطقه اله آباد بویین زهرا و مناطق مسکونی دیده می شود و به دلیل کاهش جمعیت دشمن طبیعی( شکارچیان طبیعی نظیر پلنگ) جمعیت گراز در برخی مناطق زیاد شده و موجب خسارات به باغ و مزارع می شود.

سنجاب زمینی Spermophilus fulvus

اندازه این گونه حدود 24 سانتی متر است. اغلب استپ های مناطق سردسیر با پوشش گیاهی کم و اراضی نرم و حاصلخیز کشاورزی و مناطق مسطح را برای زندگی انتخاب می کند. در استان قزوین دارای جمعیت قابل ملاحظه ای است به گونه ای که کلنی های آن در مناطق اله آباد، ارداق، قره باغ، شورجه و بخش جنوب شرقی منطقه حفاظت شده باشگل مشاهده می شود. تخریب زیستگاه ها، سمپاشی اراضی کشاورزی، نصب نیوجرسی در جاده ها و واقع بودن زیستگاه آنها در مسیر بزرگ راه های استان از مهمترین عوامل تهدید کننده گونه مزبور است.

کفتار

كفتار با نام علمی Hyaena hyaena و نام انگلیسی Striped Hyaena ، جثه ای شبيه سگ، سر بزرگ و قوي‌ترين آرواره را در ميان جانوران دارد، گوش‌ها نسبتاً بزرگ و نوك‌دار، دم متوسط و پرمو است. دست‌ها قوي و از پاها بلندتر است. دست و پا هر كدام چهار انگشت دارند. ناخن‌ها قابل جمع شدن نيست. به طور كلي سر و يك چهارم قسمت جلويي بدن بزرگ ولي يك چهارم عقبي بدن لاغر است. در موقع راه رفتن، برخلاف سگ‌سانان، سر خود را پايين نگه مي‌دارد و حالتي قوزمانند به خود مي‌گیرد و مانند شتر دست و پاي هر طرف بدن را با هم حركت مي‌دهد. يال بلند و سياه رنگي در ناحيه پشت گردن و روي ستون مهره‌ تا ناحيه دم دارد. رنگ بدن خاكستري روشن تا خاكستري متمايل به زرد است و نوارهايي به رنگ قهوه‌اي تيره تا سياه بر روي آن ديده مي‌شود. در ناحيه دم غدد توسعه يافته توليد بو وجود دارد. شبگرد است. ولي در اوايل غروب و صبح زود نيز مشاهده مي‌شود. معمولاً در غارها و حفره‌هاي طبيعي و يا انسان ساخت ساكن مي‌شود. در اطراف و داخل لانه، جمجمه و استخوان‌هايي كه توسط كفتار به اين محل حمل گرديده است مشاهده مي‌شود كه در بين آنها جمجمه و استخوان‌هاي سگ، گوسفند اهلي و وحشي وجود دارد. از لاشه حيوانات اهلي و وحشي، تخم پرندگان، پستانداران كوچك، خزندگان، تخم لاك پشت دريايي و حشرات و همچنين ميوه‌هايي مانند هندوانه و خرما تغذيه مي‌كند. كفتار با آرواره ها و دندان‌هاي قوي خود استخوان‌هاي محكمي مانند استخوان ران الاغ را به آساني خرد مي‌كند. معده كفتار بسيار اسيدي است و قادر به هضم بخش‌هاي زيادي از غذاي خورده شده نظير استخوان مي‌باشد.  كفتارها دشمن طبيعي خاصي ندارند، گاهي توسط پلنگ شكار مي‌شوند. همه ساله تعدادي از آنها به علل مختلف نظير خوردن طعمه مسموم، شكار و تصادف با اتومبيل از بين مي‌روند و در برخي از مناطق نيز غارها و ساير سكونت‌گاه‌هاي اين حيوان مورد تخريب قرار گرفته و به همين علت در سال‌هاي اخير جمعيت آنها به شدت رو به كاهش نهاده است. در ایران در اكثر مناطق ايران به جز مناطق خزري و آذربايجان وجود دارد. در استان قزوین در اکثر مناطق مشاهده و گزارش شده است . لانه و زادآوری آن در منطقه حفاظت شده باشگل چند سالی رصد و ثبت شده است

 

پرندگان استان قزوین

پرندگان از عناصر عمده اغلب اکوسیستم های جهان بشمار می روند. تنوع گونه ای پرندگان ،مهاجرت های طولانی ، زیبایی فوق العاده، رفتارهای اجتماعی خیره کننده و مهمتر از همه پرواز رشک بر انگیز آنها، جاذبه مشاهده ،تعمق و مطالعه بر روی پرندگان را در حال حاضر صد چندان نموده است.

هر ساله ۵۰میلیارد پرنده در دنیا مهاجرت می کنند. این رقم شگفت آور، اهمیت و عظمت مهاجرت پرندگان را نشان می دهد. در ایران از ۵21 گونه پرنده ، ۳۴۰ گونه یعنی حدود ۷۰درصدشان مهاجرند. براساس برآوردی که در ۴۵سال پیش انجام شده ، جمعیت پرندگان مهاجر ایران ۱۲میلیون بوده است.        
آن زمان شکار این پرندگان بخش مهمی از اقتصاد مردم استان های شمالی را تشکیل می داده است و همان زمان برآورد شده که هر سال حدود یک میلیون و ۲۰۰هزار پرنده شکار می شده است. این شکار بی رویه باعث کاهش تاسف آوری در تعداد پرندگان آبچر شده است. به یقین این تعداد پرنده مهاجر و در کل چنین مهاجرت عظیم و گسترده ای که پرندگان را از سیبری و نواحی سرد شمالی راهی زیستگاه ها و تالاب های ایران می کند ، نیازمند توجه خاص و ویژه مسوولان و مردم خواهد بود.  
در حال حاضر مهمترین علت انقراض و در خطر بودن پرندگان ، تخریب زیستگاه های این گونه ها در ایران و جهان است ؛ تالاب ها و جنگل هایی که در حال نابودی اند و درختانی که بی رویه قطع می شوند و با نابودی هر یک آشیانه و آشیانه هایی نیز نابود شده و به فراموشی سپرده می شوند. علاوه بر آن متاسفانه اسلحه و تفنگ های بادی در دست مردم زیاد است.

براساس آخرین فهرستی که در مجلات علمی چاپ شده 521 گونه پرنده داریم. از این تعداد که متعلق به ۸۰خانواده و ۱۰راسته اند ، حدود ۳۲۰گونه شان در ایران زادآوری می کنند، ۹۰گونه مهاجر زمستانه اند و ۲۴گونه مهاجر عبوری اند. بقیه هم جزو پرندگان کمیاب ، اتفاقی و رها شده از قفس محسوب می شوند. اگر بخواهیم آماری بگوییم حدود ۷۰درصد پرندگان ایران مهاجرند که یا در زمستان وارد ایران می شوند یا در فصل تابستان برای زادآوری به ایران می آیند.

در استان قزوین تاکنون مطالعه جامعی بر روی پرندگان و شناسای گونه صورت نگرفته است و اطلاعات موجود منحصر به مشاهدات پراکنده کارشناسان و محیط بانان وثبت آنان در بانک اطلاعات بخش محیط طبیعی اداره کل محیط زیست قزوین است. هما (نماد تنوع زیستی استان) وکبک دری پرندگان شاخص ساکن ارتفاعات استان و هوبره از پرندگان شاخص دشتی- بیابانی استان محسوب شده که می توانند نماینگر تنوع گونه ای منحصر دشت وارتفاع در استان کم وسعت قزوین باشند مضافا به اینکه آبگیر و تالاب های استان به علت قرار گرفتن در مسیر مهاجرت گونه های مهاجر شمال – جنوب کشور، سالانه پذیرای هزاران قطعه پرنده مهاجر است. جدول مقايسه شاخص هاي پرندگان استان قزوين با كشور

جدول مقايسه شاخص هاي پرندگان استان قزوين با كشور

نوع شاخص		كشور	استان	نسبت استان به كشور(درصد)
پرندگان	تعداد گونه	521	187	1/36
	خانواده	77	50	9/64
	راسته	19	14	7/73
	داراي زادآوري	172	59	3/34
	مهاجر زمستانه يا تابستانه	238	63	5/26
	ساكن	194	65	5/33
	گذرا	31	12	7/38
	تعداد گونه هاي حمايت شده	116	47	5/40
	گونه هاي در معرض خطرانقراض   (2013IUCN)	4	2	50
	گونه هاي آسيب پذير(2013IUCN)	12	3	25
	گونه هاي در معرض خطر انقراض (سايتيس1) گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس2)	10 19	6 11	60 9/57

• پرندگان در معرض خطر انقراض(EN) در کشور 4 گونه است  و در استان قزوین 2 گونه به نام کرکس مصری و بالابان دارای این شرایط قرار دارد.
• پرندگان آسیب پذیر(VU) در کشور 12 گونه است و در استان قزوین 3 گونه با نام های هوبره، اردک مرمری و عقاب شاهی شناسایی شده است.
• پرندگان استان قزوین مشمول سایتس(I) شامل 5 گونه، شاهین، بحری، عقاب شاهی، هوبره،کبک دری است.
• پرندگان استان قزوین مشمول سایتس(II) شامل بالابان، لاچین، دلیجه، ترمتای، لیل، سنقرها، سارگپه، طرلان، قرقی، پیغو، عقاب طلایی، سایر عقابها، هما، دال، کرکس ها، درنا، کفچه نوک است.

کبک دریTetraogallus caspius 

اين پرنده بومي ايران است. جنس نر کبک دری 58 سانتي متر و جنس ماده آن 55 سانتيمتر طول دارد، همچنين تفاوت ديگر پرنده نر با ماده اين است که پرنده ماده تضاد نقش و نگار صورتش کمتر است و در پاها سيخک ندارد. جثه بزرگ، پر و بال خاکستري با خطوط موج‌دار و رگه‌هاي قهوه‌اي و سفيد با نوار چشمي و گلوي سفيد، اين پرنده را زمره زيباترين پرندگان قرار داده است. پرنده‌اي است بي‌نهايت محتاط، که اغلب پس از احساس خطر مسافت زيادي را پرواز مي‌کند، همچنين اين پرنده بسيار خجالتي بوده و به اندازه ديگر گونه های خانواده ماکيان اجتماعي نيست و معمولا جفت‌جفت ديده مي‌شود. اين پرنده در پرتگاه‌هاي پرشيب، کوهسارهاي صخره‌اي با گياهان پراکنده و ارتفاعات بالاي 3500 متري استان از جمله ارتفاعات شاه البرز و سیالان زيست مي‌کند.با توجه به زيستگاه و عادات زندگي آن، ارائه آمار دقيق از جمعيت اين پرنده در استان امکانپذير نيست، افزايش تدابیر حفاظتي، افزايش آگاهي‌هاي عمومي به ویژه جوامع محلی و اطلاع‌رساني درباره ويژگي‌هاي خاص اين پرنده و فرهنگ‌سازي براي حفظ آن ضروری است.

هما Gypaetus barbatus  

هما با نام علمی Gypaetus barbatus  و نام انگلیسی   Bearded vultreنام پرنده ای است با جثه ای عظيم که از بزرگترين گونه های کرکس محسوب شده و در مناطق کوهستانی و مرتفع زندگی می نمايد. اين پرنده نماد تنوع زيستی استان قزوين شناخته شده و به همين علت بسيار مورد توجه اداره کل حفاظت محيط زيست استان قزوين قرارگرفته است. هما به علت نوع تغذيه که صرفاً از استخوان استفاده می نمايد. در راس هرم غذايی قرار دارد و وجود اين گونه درهرمنطقه نمايانگر زنجيره کامل غذايی است و وزن پرنده بالغ بين 5 -7 کيلوگرم متغير است و طول بدن هما از سرتا دم 110 سانتيمتر و گاهی  به 125 سانتيمتر می رسد . طول بالهای گسترده شده اين پرنده بين 235- 280  سانتيمتر رسيده و به علت وسعت زياد بالها، سايه آن در حين پرواز برروی زمين مشاهده مي شود. رنگ پرهای سر اين پرنده  نخودی که اين حالت  دربدن و ناحيه سينه وشکم بصورت نارنجی مايل به زرد ديده می شود  بطوريکه درپرواز بالهای سياه و سينه نارنجی رنگ اين پرنده وجه تمايز ان با ساير پرندگان بزرگ جثه می باشد . مضافاً به اينکه دم هما درحين پرواز به شکل مثلثی ديده می شود ضمناً يک دسته موسياه ريش مانند در طرفين منقار اين پرنده قراردارد که به کرکس ريش دار معروف شده است.

 هما مي تواند تا ارتفاع 4500متری اوج بگيرد و دراين ارتفاع محدوده وسيعی راتحت نظارت خود قراردهد .  غذای هما اختصاصاً استخوان و لاشه جانوران است بطوريکه اتخوانهای قطور و پرچرب راکه اغلب بدون گوشت بوده را با چنگالهای قوی خود برداشته و از ارتفاعی حدود 70-100 متری بررروی سنگهای ريز صخره ها پرت می نمايد تابشکنند و اين عمل را تا تبديل  استخوانها به قطعات 6- 8 سانتيمتری ادامه می دهد اين پرنده علاقه خاصی به مغز استخوانهای شکسته شده دارد.معده اين پرنده قوی بوده بطوريکه قادراست  براحتی استخوانها را گوارش نمايد.  هما معمولاً آخرين حيوانی است که سر لاشه حضور می يابد  بنحوی که اثری از لاشه درطبيعت برجا     نمی گذارد و بهمين علت می توان هما را يک رفتگر و پاک کننده کامل طبيعت محسوب نمود. هما معمولاً دراسمان بصورت جفت ديده می شود و از جمله پرندگانی است که تا اخر عمر خود نر وماده باهم زندگی می نمايند. توليد مثل اين پنده درماههای آبان  وآذر بوده و پرنده ماده 1 تا 2 تخم می گذاردو مدت 54 تا58 روز  برروی تخم می خوابد هرچندممکن است هردو جوجه ازتخم بيرون آيد  اما فقط يكي زنده می ماند .هما درمناطق کوهستانی مرتفع و دور افتاده و غارهای مشرف به پرتگاهها با ارتفاع 500- 4000 متری آشيانه سازی کرده و زيست می نمايد. حوزه قلمرو هما 200-400 کيلومترمربع  است. بخش طارم استان قزوين يکی از زيستگاههای شاخص اين پرنده محسوب می شود بطوری که کارشناسان حفاظت محيط زيست استان قزوين اولين بارهما را درسال 1377 در ارتفاعات کلج شناسايی نموده  با شناسايی کامل زيستگاه وآشيانه آن بررسی نحوه زندگی و رفتار شناسی آن پرداخته اند،همچنین این پرنده در سال 1387در الموت غربی(ویار) و درسال1388 در الموت شرقی(آوه)  نیز گزارش شده است.

هوبره Chlamydotis undulata

هوبره یکی از گونه های حمایت شده و بااهمیت است که در فهرست سرخIUCN  بعنوان گونه ای با ریسک کمتر و نزدیک به تهدید(آسیب پذیر ) یاد شده است. نسل آن در بیشترکشورهای هوبره خیز دنیا یا به کلی منقرض شده و یا تعداد انگشت شماری از آن باقیمانده است.

 زیرگونهmaca ueenii   که پراکنش آن بصورت بومی  و مهاجر در مناطقی از ایران، پاکستان، شمال و شمال شرق عربستان و مغولستان وجود دارد بعنوان بزرگترین زیرگونه بشمارمی رود مناطق  االه آباد  واقع در شهرستان بویین زهرا با وسعتی  بالغ بر 33000 هکتار  تنها زیستگاه  شاخص این گونه  دراستان  می باشد که فصول پاییز و زمستان  مشاهده می شوند. بیشترین جمعیت این پرنده در سال 1386 و در اطراف مزارع کلزا (غذای مورد علاقه پرنده مذکور) دیده شد ، متاسفانه تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی، استفاده از سموم نباتی ، جاده کشی ها، تردد وعواملی نظیر خشکسالی ویخبندان کم سابقه از دلایل کاهش جمعیت این پرنده زیبای بیابانی درسطح کشور و استان شده است.

خزندگان استان قزوین

خزندگان جانوران مفیدی هستند و در تعادل اجزای طبیعت نقش لازمی را ایفا می کنند و بیشتر آنها با شکار حشرات و جانوران موذی نقش مثبتی برای کشاورزان دارند و در حفظ تعادل اکو سیستم ها مهم اند. در استان قزوین بررسی بر روی شناسای گونه خزندگان بسیار محدود بوده است و بیشتر گونه های آنها شناسایی نشده اند. جدول مقايسه شاخص هاي خزندگان استان قزوين با كشور و جدول فهرست خانواده به همراه گونه های شناسایی شده خزندگان استان قزوين

جدول مقايسه شاخص هاي خزندگان استان قزوين با كشور

نوع شاخص		كشور		استان		نسبت استان به كشور(درصد)
خزندگان	تعداد گونه		204		48		53/23
	خانواده		23		9		1/39
	راسته		4		3		75
	تعداد گونه هاي حمايت شده		11		2		2/18
	گونه هاي در معرض خطرانقراض (2013IUCN)		3		1		33.3
	گونه هاي آسيب پذير(2013IUCN)		4		1		25
	گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس1)		13		3		23
	گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس2)		8		3		5/37

• گونه خزنده در معرض خطر(EN) استان قزوین ، مشاهده نشده است.
• گونه خزنده آسیب پذیر(VU) استان قزوین ، افعی زنجانی و لاک پشت مهمیز دار است.
• دراستان قزوین گونه ای با شرایط به شدت در معرض خطر انقراض (CR)  مشاهده نشده است.
• گونه های در معرض خطر سایتیس (II) استان قزوین شامل: مارمولک(وارانوس) ، خاردم ( آگاما)

فهرست خانواده به همراه گونه های شناسایی شده خزندگان استان قزوين

نام رده	تعداد خانواده	تعداد گونه	راسته جانوری	خانواده جانوری	بحرانی(CR)	در معرض خطر انقراض (EN)	آسیب پذیر (VU)
خزندگان	9	48	لاک پشت ها (2)				لاكپشت مهميزدار
			سوسمارها(16)	آگامیده			آگامای سر وزغی ایرانی
				جکوها
				لاسرتا ها
				بزمجه ها
				اسکینگ ها
			مارها(30)	تیفلوپیده(1)
				لیپتوتیفلوپیده(1)
				بوئیده(4)
				کلوبریده(21)
				ویپریده  (افعی ها)(3)			افعی زنجانی

دوزیستان استان قزوين

دوزیستان از نظر تنوع و فراوانی ، با سایر رده های حیوانات قابل مقایسه نیستند و جمعا در جهان فقط شامل 3 راسته و 35 خانواده می باشند.در ایران دوزیستان 6 خانواده، 2 راسته فاقد دم (قورباغه ها و وزغ ها )با تعداد 13 گونه و دم دار (سمندر ها) با تعداد 7 گونه می باشند. در استان قزوین تاکنون مطالعه ای بر روی دوزیستان صورت نگر فته است. جدول فهرست خانواده به همراه گونه های شناسایی شده دوزیستان استان قزوين و جدول پ مقايسه شاخص هاي دوزیستان استان قزوين با كشور

جدول فهرست خانواده به همراه گونه های شناسایی شده دوزیستان استان قزوين

نام رده	تعداد خانواده	تعداد گونه	راسته جانوری	خانواده جانوری	نام گونه ها	بحرانی (CR)	در معرض خطر انقراض (EN)	آسیب پذیر (VU)
دوزیستان	3	4	قورباغه ها و وزغ ها (4 )	خانواده رانیده	قورباغه مردابی معمولی
				خانواده بوفیده	وزغ معمولی- وزغ سبز
				خانواده هیلیده	قورباغه درختی

جدول مقايسه شاخص هاي دوزیستان استان قزوين با كشور

نوع شاخص		كشور	استان	نسبت استان به كشور(درصد)
دوزيستان	تعداد گونه خانواده راسته تعداد گونه هاي حمايت شده گونه هاي در معرض خطرانقراض(2013IUCN) گونه هاي آسيب پذير(2013IUCN) گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس1) گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس2)	20 6 2 2 1 1 - -	3 3 مطالعه نشده مطالعه نشده مطالعه نشده مطالعه نشده - -	15 50 - - - - -

• دوزیستان در معرض خطر(EN) و به شدت در معرض خطر انقراض (CR) در استان قزوین مشاهده نشده است.
• در خصوص دوزیستان آسیب پذیر(VU)در استان قزوین اطلاعات دقیقی در دسترس نمی باشد.

ماهیان

ماهیان ایران شامل 16 راسته و29 خانواده است . بر اساس مطالعات صورت گرفته ، 11 گونه ماهی بومی از 3 خانواده در رودخانه های استان شناسایی و ثبت شده اند. در استان قزوین رودخانه شاهرود دارای بیشترین تنوع گونه ای ماهی است .آفینوس از جمله ماهیان آبهای شور و لب شور می باشد که در خر رود واقع در دشت الله آباد مشاهده می شود. جدول مقايسه شاخص هاي ماهیان استان قزوين با كشور

وجدول فهرست گونه های ماهیان شناسایی شده استان قزوین آمده است.

مقايسه شاخص هاي ماهیان استان قزوين با كشور

نوع شاخص		كشور	استان	نسبت استان به كشور(درصد)
ماهيان	تعداد گونه خانواده راسته تعداد گونه هاي حمايت شده گونه هاي در معرض خطر انقراض IUCN 2008)) گونه هاي آسيب پذير IUCN 2008)) گونه هاي در معرض خطر انقراض (سايتيس1) گونه هاي در معرض خطر انقراض (سايتيس2)	180 29 16 4 6 9 - 5	11 4 0 0 - 0	6/5 3/10 0 0 0

• ماهیان با وضعیت به شدت در معرض خطر انقراض (CR)، در معرض خطر(EN)  و آسیب پذیر(VU) در استان قزوین در زیستگاههای طبیعی مشاهده نشده است.

نام رده	تعداد خانواده	تعداد گونه	راسته جانوری	خانواده جانوری	نام گونه ها	بحرانی(CR)	در معرض خطر انقراض (EN)	آسیب پذیر (VU)
ماهی ها	4	11	ماهیان (11 )	Cyprinidaeکپور ماهیان	Alburnoides bipunctatus لپک Barbus lacerta Capoeta aculeate سیاه ماهی زرده پر Capoeta buhsei شمشیری Capoeta capoeta gracilis سیاه ماهی Luciobarbus capito سس ماهی Luciobarbus mursa سس ماهی Squalius cephalus ماهی سفید رودخانه ای			Luciobarbus capitoسس ماهی
				Cyprinodontidaeکپور ماهیان دندان دار	Aphanius sophiae ماهی گورخری
				Nemacheilidae	Barbatula bergiana(Oxynoemacheilus)سگ ماهی جویباری Paracobitis iranica سگ ماهی جویباری

جدول فهرست گونه های ماهیان شناسایی شده استان قزوین

تهدیدات تنوع زیستی در استان قزوین

از مهمترین عوامل تهدید کننده تنوع زیستی در استان قزوین می توان به موارد زیر اشاره کرد.

- تغییر اقلیم و بروز خشكسالي هاي چند ساله

- در نظر نگرفتن حقابه حیات وحش در اجرای طرح های کشاورزی

- ورود غيراصولي گونه هاي غيربومي به كشور و ورود به زیست بومها

- شكار غيرقانوني و وجود سلاح هاي غيرمجاز

- حضور دام بيش از ظرفيت مراتع در زيستگاههاي حيات وحش

- زنده گيري و تجارت غيرقانوني گونه هاي جانوري

- استفاده بی رویه از کود و سم در حوزه کشاورزی

-  وقوع آتش سوزی های گسترده در مراتع و جنگل ها

- بروز بیماری‌ها در جمعیت های حیات وحش

- کاهش منابع غذایی بویژه طعمه‌های کلیدی برای گونه های گوشتخوار

- افزایش دسترسی انسان به زیستگاه‌های گونه ها از طریق افزایش احداث راههای متعدد

- جزیره ای شدن زیستگاهها

تنوع جانوری استان قزوین

مهره داران

استان قزوین بدلیل شرایط متفاوت توپوگرافی ازتنوع زیستگاهی وبه تبع آن از تنوع جانوری وگیاهی ایده آلی برخور دار است. تنوع فون مهره داران قزوین- گونه های ذکر شده تنها بیانگر تعداد گونه شناسایی شده تا زمان تدوین گزارش و برمبنای اطلاعات ارایه شده در منابع علمی است. جدول زیر تعداد گونه های پستانداران شناسایی شده استان قزوین و مقایسه با طبقه بندی لیست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت را نشان می دهد.

جدول تعداد گونه های پستانداران شناسایی شده استان قزوین

نام رده	تعداد خانواده	تعداد گونه	راسته های جانوری و تعاداد گونه ها	بحرانی (CR)	در معرض خطر انقراض (EN)	آسیب پذیر (VU)
پستانداران	19	48	خارپشتان(3) حشره خواران(1) خفاشها(7) جوندگان(17) خرگوشها(2) گوشتخواران(14) زوج سمان (4)	-	پلنگ ایرانی	زرده پر، آهو،کل وبز، قوچ  و میش ارمنی
پرندگان	50	217	کشیم سانان(3) پلیکان سانان (1) لک لک سانان (13) غازسانان(15) شاهین سانان(30) ماکیان سانان (5)درنا سانان (7)آبچیلک سانان(17) کبوتر سانان (7 ) کوکو سانان (1) جغد سانان (6) شبگرد سانان (1) پرستو سانان (2) سبز قبا سانان (4) دارکوب سانان (4)گنجشک سانان (95)	خروس کولی دشتی	کرکس کوچک (مصری) بالابان	اردک مرمری عقاب شاهی هوبره
خزندگان	9	48	لاک پشت ها(2) سوسمارها(16) مارها(30)	-	-	افعی زنجانی لاكپشت مهميزدار آگامای سر وزغی ایرانی
ماهی ها	4	11	کپور ماهیان(14)	-	-	Luciobarbus capito سس ماهی
دوزیستان	3	4	قورباغه ها و وزغ ها (4)	-	-	-

تنوع پستانداران استان قزوین

هرچند مطالعه و چک لیست کاملی از پستانداران استان تاکنون صورت نگرفته است اما برخی از گونه های شاخص استان از دیرباز تحت حفاظت ، سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند. در ادامه به تشریح وضعیت برخی از شاخص ترین آنها در استان پرداخته می شود. همچنین مقايسه شاخص هاي پستانداران استان قزوين با كشور در جدول زیر آمده است.

جدول مقايسه شاخص هاي پستانداران استان قزوين با كشور

نوع شاخص		كشور	استان	نسبت استان به كشور(درصد)
پستانداران	تعداد گونه	194	66	3/30
	خانواده	37	20	5/55
	راسته	10	7	4/71
	تعداد گونه هاي حمايت شده	13	6	46
	گونه هاي در معرض خطرانقراض (2013IUCN)	9	1	1/11
	گونه هاي آسيب پذير(2013IUCN)	20	5	25
	گونه هاي در معرض خطر انقراض (سايتيس1) گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس2)	17 22	4 4	5/23 1/18

آهو Gazella subgutturosa

عرصه های دشتی استان قزوین در سال های نه چندان دور پهنه جولان غزالهای تیز پا بوده بطوری که گزارش های مکتوب سال های 1350تا1360 به گله های بزرگ آهو در دشت افشاریه بویین زهرا (جنوب شرق تا جنوب غرب استان ) اشاره دارد. همچنین گزارش هایی از حضور آهو در حاشیه دو رودخانه شاهرود و قزل اوزن در سال های دور (قبل از 1357) وسعت پراکنش این پستاندار زیبا در استان ، نشان از استعداد بالقوه زیستگاه های دشتی و تپه ماهوری استان دارد. تغییر کاربری اراضی، ایجاد راه های دسترسی، و عبور شاه راه های از مناطق دشتی استان و مهمتر از همه هجوم صنایع بزرگ و کوچک برای استقرار در عرصه های طبیعی گونه آهو منجر به حذف کریدورهای حیاتی گونه مزبور شده است. به گونه ای که در حال حاضر بعد از گذشت سه دهه اداره کل حفاظت محیط زیست استان توانسته است تعداد معدودی از آن را در زیستگاه دشتی منطقه حفاظت شده باشگل حفاظت نماید . بی گمان ادامه روند شتابنده توسعه صنعتی و راهها و تغییر کاربری اراضی عرصه را بر گونه مزبور تنگ تر خواهد نمود. از دیگر عوامل تهدید کننده جمعیت آهوان استان شکار بره ها در فصل زایمان توسط گرگ و سگ های گله و ولگرد در منطقه است که ادامه حیات جمعیت آن را با خطر جدی روبرو کرده است.

گوسفند وحشی Ovis orientalis gmelini

گوسفند وحشی نژاد ارمنی ازجمله گونه های بارز پستاندار استان محسوب می شود که این استان را بعنوان شرقی ترین زیستگاه خود در کشور انتخاب نموده ، همچنین این استان جزء غربی ترین عرصه هایست که تا دهه 70 قوچ و میش البرزی در ارتفاعات شمال شرق آن گزارش شده است.در این راستا ترکیب نژاد البرزی و ارمنی در استان و تشکیل یک زیر گونه دور از انتظار نیست که نیاز به بررسی بیشتر دارد. در حال حاضر بیشترین جمعیت قوچ ومیش در مناطق غربی استان وآن هم در منطقه حفاظت شده باشگل مشاهده می شود.

بز کوهی Capra aeagagrus

بز کوهی یا کل و بز نژاد وحشی بزهای اهلی است که در زیستگاه های کوهستانی و صخره ای زیست می کند. جنس نر دارای شاخ های بلند شمشیر مانندی است. پراکنش بز کوهی در استان قزوین محدود به ارتفاعات شمالی از جمله الموت غربی و شرقی و طارم سفلی است. بیشترین مشاهدات گونه مزبور مربوط به زیستگاه های صخره ای الموت است. این منطقه از زمان های قدیم  شکارگاه بزکوهی بوده است. در سال های اخیر به دلیل گسترش شبکه راه ها در مناطق کوهستانی امنیت زیستگاهی آن روبه کاهش نهاده است.

پلنگ ایرانیs saxicolor  Panthera pardu

در حال حاضر پراکنش پلنگ و خرس قهوه ای معطوف به ارتفاعات شمالی استان بوده ،بطوریکه بیشترین گزارش مشاهده پلنگ در بخش رودبار شهرستان و طارم وبیشترین مشاهده خرس قهوه ای در منطقه الموت و بخش های از طارم می باشد. بهره برداری  از کلیه چرا گاه های شمالی و گاها جمعیت زیاد گله های اهلی و حضور مداوم انسان وسگ های گله، مزاحمت مکرر انسانی وهمچنین بهره برداری معادن و ساخت انواع جاده های کوهستانی به مقاصد مختلف، چنان عرصه را را برای زیست گونه های بزرگ جثه گوشتخوار نظیر پلنگ تنگ نموده ،که امیدی برای بقاء این گونه ارزشمند نمی توان متصر بود . بررسی وتحقیق بر روی این دو گونه ضروری بنظر می رسد .

 خرس قهوه ای Ursus arctos

پراکندگی خرس قهوه ای در ارتفاعات شمالی استان از جمله الموت غربی و شرقی و طارم سفلی است. جامعه درختان ارس در الموت از بهترین زیستگاه های گونه مزبور است. در فصل تابستان و به هنگام رسیدن میوه های مورد علاقه خرس به دره ها و نقاط پایین دست حرکت کرده و به کرات در حاشیه باغات و زنبورستان ها مشاهده می شود. به گونه ای که در دره های اوان، کوچنان،هنیز، خوبان ، دهک و روچ در منطقه الموت بیشترین گزارش ها از حضور آن شده است.

گرگ   Canis  lupus

از خانواده سگ سانان family canidae  با نام علمي  Canis  lupus و نام انگليسي Wolf. گرگ بزرگ ترين گونه خانواده سگ سانان است و در بيشتر نقاط ايران پراكنده است و به رنگهاي متفاوت ديده مي شود ولي بيشتر خاكستري رنگ است. وزن آن به 70 كيلو گرم مي رسد. گرگها معمولا به صورت گروهي ( از دو قلاده به بالا برحسب فراواني طعمه ) به شكار حمله مي كنند و حيوانات ضعيف و مريض را فوري تشخيص مي دهند و شكار مي كنند و بدين ترتيب علاوه بر تحديد گسترش بيماريها در قوي نگهداشتن پستانداران وحشي علفخوار نقش مفيدي ايفا مي كنند و از نظر اكولوژيك داراي نقش مهمي هستند. گرگها حس بويائي و شنوائي بسيار قوي دارند و داراي پاهاي بلند و دم پشمالو هستند و در مقايسه با سگهاي گرگي گردني كلفت و كوتاه و سري پهن و چشمان مورب و گوشهاي كوتاه دارند. طول عمر گرگها در اسارت 16 سال و در طبيعت حدود 9 سال است و دشمن طبيعي خاصي ندارند. گرگ به علت هوش زیاد و قدرت تطابق با زیستگاه های مختلف در تمام عرصه های طبیعی استان مشاهده می شود. در سال های اخیر به دلیل کم توجهی به مدیریت اصولی دفع پسماندهای شهری، و روستایی و واحدهای کشتارگاهی و پرورش دام و طیور شاهد حضور گرگ در نزدیکی مراکز سکونتگاهی انسان بوده و در برخی مواقع خساراتی متوجه دام های اهلی نموده است. تا کنون گزارش موثقی از حمله گونه گرگ به انسان در استان ثبت نشده است. و حملات به وقوع پیوسته در برخی از مناطق استان به ویژه دانسفهان و بویین زهرا مربوط به سگ های ولگرد و گونه های دورگه سگ و گرگ بوده است.

سياه گوشLynx  Lynx 

از خانواده گربه سانان family felidae   و زير خانواده  felinae  بانام علمي Lynx  Lynx  و نام انگليسي Eurasian  Lynx . سياه گوش در ارتفاعات شمال غربي كشور و تاحدود قسمت شرقي رشته كوه البرز و به خصوص در نواحي جنگلي و بيشه اي زندگي مي كند. اين جانور بومي مناطق سردسير است و به همين علت پوست آن موهاي بلند و نرمي دارد كه عايق بدن حيوان در مقابل سرماست.سياه گوش از گربه سانان نسبتا بزرگ بابدني قوي است كه ارتفاع شانه آن به 70 سانتي متر مي رسد. طرفين بدن و پاهاي سياه گوش داراي خالهاي تيره رنگ است، دم نسبتا كوتاه و گوشهائي با نوك سياه و موي كوتاه دارد.حيواني است تكرو و علاوه بر پستانداران كوچك و پرندگان از شوكا و نابالغهاي قوچ و ميش و كل و بز نيز مضايقه نمي كند.طول عمرآن در اسارت حدود 21 سال است و دشمن طبيعي مشخصي ندارد و به علت زندگي در مناطق دور از دسترس از وضعيت زيستي آن اطلاعات زيادي در دست نيست. این گونه گوشتخوار که در برخی موارد با پلنگ اشتباه گرفته می شود حیوانی بسیار مخفی کار است و به ندرت دیده می شود. دراستان قزوین ، مناطق الموت غربی و شرقی و ارتفاعات شمالی شهر قزوین از زیستگاه های مهم گونه مزبور است. در سال های اخیر مشاهده و حضور آن در ارتفاعات عرشه کوه واقع در شمال شهر قزوین ، منطقه آوج، منطقه طارم سفلی و منطقه حفاظت شده باشگل گزارش شده است.

گربه جنگلی

گربه جنگلی با نام علمی Felis chaus از سایر گربه‌های وحشی بزرگتر است و طول بدن آنها تا 75 سانتیمتر و دم تا 29 سانتیمتر می‌رسد. ماده‌ها بطور واضح از نرها کوچکتر هستند. بدن آنها تا حدی کوتاه و گوش نسبتا بزرگ و با موهای انتهایی بلند است. دم کوتاه و طول آن در حدود یک سوم بدن است. رنگ بطور کلی قهوه‌ای و با سایه کمی از قرمزی است. گربه جنگلی معمولا در بوته‌زارها و نیزارها و جنگلهای نزدیک آب زندگی می‌کند. اگر چه بیشتر شبها فعال است ولی در روز گاهی دیده می‌شود. بسیار با احتیاط و بدون صدا و نزدیک به سطح زمین می‌دود و گاهگاه سر خود را برای دیدن اطراف و شنیدن صدا بلند می‌کند. علاوه بر حس بینایی و شنوایی قوی از حس بویایی برای ردیابی استفاده می‌کند و به خوبی از درخت بالا می‌رود. غذای اصلی آن از پرندگان مختلف ، برخی از پستانداران و بخصوص جوندگان است. در جاهای خشک یا میان نیزارها و زیر بوته‌ها لانه درست می‌کند و کف لانه را از گیاه های خشک می‌پوشاند. گاهی از لانه‌های حیوانات دیگر مانند گورکن استفاده می‌کند. در اواسط زمستان جفت‌گیری کرده و جفت‌گیری آنها مانند گربه وحشی اروپایی با نزاع میان نرها همراه است. تعداد بچه‌ها معمولا سه تا 5 است. پراکندگی در ایران این گربه وحشی در ایران تاکنون از شمال شرق بوشهر ، سلماس ، جنوب شیراز ، جیرفت ، سیستان ، گرگان و گیلان و مازندران گزارش شده است. برای اولین در استان قزوین برای اولین بار در چند سال قبل لاشه این گونه که بر اثر برخورد با خودرو در محور تاکستان –آوج تلف شده بود پیدا و گزارش شده است.

گربه وحشی

این گربه با نام علمی  felis silvestrisو نام انگلیسیWild Cat  ، شباهت زيادي به گربه اهلي دارد تا چندي پيش آن را از اجداد گربه اهلي مي‌دانستند ولي با توجه به مطالعات انجام شده اخير، بسياري از محققان گربه اهلي را از گونه ديگري به نام (Felis catus) مي‌دانند كه حدود هفت هزار سال پيش در فلسطين و چهار هزار سال پيش در مصر اهلي شده است. گربه‌هايي كه در زيستگاه‌هاي مختلف ايران به صورت وحشي زندگي مي‌كنند تفاوت‌هاي زيادي با هم دارند كه ممكن است گونه‌ها و يا زيرگونه‌هاي جديدي باشند. در اين گربه‌ها حدود 12 نوار و يا خال‌هاي تيره و يا كمرنگ در دو طرف بدن وجود دارد، پنج تا شش نوار طولي نيز اغلب در جلو صورت مشاهده مي‌شود كه تا پشت گردن ادامه مي‌يابد. تفاوت آنها با گربه اهلي داشتن دم كوتاه‌تر، كلفت‌تر، پشمالوتر با حلقه‌هاي مشابه و قسمت انتهايي سياه رنگ است.

 در اكثر زيستگاه‌هاي ايران اعم از جنگلي، كوهستاني، استپي، بياباني، بلوچي و حتی نزديك اماكن مسكوني پراكندگي دارد. شبگرد است. اوايل غروب و صبح زود فعاليت بيشتري دارد. در هواي ابري و سرد و در فصل جفت‌گيري، گاهي روزها نيز مشاهده مي‌شود. به صورت انفرادي زندگي مي‌كند. اغلب در حفره‌هاي طبيعي، زير بوته‌ها و سوراخ درختان لانه مي‌سازد. به سرعت از درختان بالا مي‌رود. ممكن است در يك شب تا 10 كيلومتر مسافت را طي كند. اكثر خصوصياتش شبيه گربه اهلي است (مانند گربه ميوميو مي‌كند، در موقع دعوا پشت خود را قوز و موها را سيخ مي‌كند.)

از پستاندارن كوچك، پرندگان و تخم و جوجه آنها، خزندگان، ماهي، قورباغه، حشرات و حيوانات اهلي از قبيل مرغ و خروس، بزغاله و گاهي مواد گياهي تغذيه مي‌كند. براي شكار طعمه ابتدا دزدانه به آن نزديك مي‌شود، سپس با چند پرش طعمه خود را مي‌گيرد. اين حيوان مانند گربه اهلي با طعمه گرفتار بازي نمي‌كند. همچنين مانند گربه اهلي معمولاً روي مدفوع خود را نمي‌پوشاند. به علت كم شدن طعمه، تخريب زيستگاه، و شكار بي‌رويه، جمعيت آن در اكثر مناطق رو به كاهش گذارده است. این گونه برای اولین بار در استان قزوین در سال گذشته در روستای سینک از توابع شهرستان تاکستان گزارش و ثبت شده است.

گراز

خوک وحشی (Sus scrofa) یا گراز حیوانی است با ظاهر کاملا مشخص. سر آن بزرگ و دراز و گردن کوتاه و بدن حجیم و سنگین است. پاها کوتاه و نازک و هر یک دارای 4 انگشت است که هر کدام به سم بلند و باریکی منتهی می‌شوند. ولی فقط دو انگشت میانی هنگام ایستادن به زمین می‌رسند. دم به اندازه متوسط است. در سر پوزه زیاد به جلو امتداد پیدا کرده و در جلوی آن صفحه پهن و مسطحی وجود دارد.چشمها کوچک و در قسمت عقب صورت قرارگرفته‌اند.
گراز در جنگلهای پست و بیشه‌زارها و نیزارها و بوته‌زارها کنار رودها و مردابها زندگی می‌کنند. بطور کلی در شبها فعال هستند و از غذاهای گیاهی مانند ریشه و ساقه و برگ و دانه‌های مختلف و غلات و حبوبات و میوه‌جات و غذاهای حیوانی چون حشرات و لارو آنها و بی‌مهره‌های کوچک و حتیجوندگان و لاشه حیوانات بزرگ تغذیه می‌کنند. بطور دسته جمعی زندگی کرده و گله‌هایی را تشکیل می‌دهند که بر حسب چگونگی وفور غذا یا کم هستند. معمولا چند خوک ماده با بچه‌های سال جاری و بچه‌های سال پیش باهم زندگی می‌کنند. نرهای بالغ بیشتر گله‌های جداگانه‌ای تشکیل می‌دهند ولی نرهای پیر بطور انفرادی زندگی می‌کنند.

ماده‌ها از لحاظ جنسی در 18 ماهگی و نرها کمی زودتر بالغ می‌شوند. خوک وحشی معمولا روز را در لانه و انبوه درختان پنهان می‌ماند. لانه آنها نزدیک آب قرار دارد. به هنگام بارندگی شدید و سیلاب از محل لانه دور شده به نقاط دیگری پراکنده می‌شوند. چنانچه تعداد آنها زیاد باشد به محصولات کشاورزی خسارات فراوانی وارد می‌کنند.

خوک وحشی در ایران در بیشتر مناطق جنگلی و بیشه‌ها و نواحی سبز در استان های مختلف دیده شده است. در استان قزوین در اکثر مناطق و زیستگاههای استان بجز منطقه اله آباد بویین زهرا و مناطق مسکونی دیده می شود و به دلیل کاهش جمعیت دشمن طبیعی( شکارچیان طبیعی نظیر پلنگ) جمعیت گراز در برخی مناطق زیاد شده و موجب خسارات به باغ و مزارع می شود.

سنجاب زمینی Spermophilus fulvus

اندازه این گونه حدود 24 سانتی متر است. اغلب استپ های مناطق سردسیر با پوشش گیاهی کم و اراضی نرم و حاصلخیز کشاورزی و مناطق مسطح را برای زندگی انتخاب می کند. در استان قزوین دارای جمعیت قابل ملاحظه ای است به گونه ای که کلنی های آن در مناطق اله آباد، ارداق، قره باغ، شورجه و بخش جنوب شرقی منطقه حفاظت شده باشگل مشاهده می شود. تخریب زیستگاه ها، سمپاشی اراضی کشاورزی، نصب نیوجرسی در جاده ها و واقع بودن زیستگاه آنها در مسیر بزرگ راه های استان از مهمترین عوامل تهدید کننده گونه مزبور است.

کفتار

كفتار با نام علمی Hyaena hyaena و نام انگلیسی Striped Hyaena ، جثه ای شبيه سگ، سر بزرگ و قوي‌ترين آرواره را در ميان جانوران دارد، گوش‌ها نسبتاً بزرگ و نوك‌دار، دم متوسط و پرمو است. دست‌ها قوي و از پاها بلندتر است. دست و پا هر كدام چهار انگشت دارند. ناخن‌ها قابل جمع شدن نيست. به طور كلي سر و يك چهارم قسمت جلويي بدن بزرگ ولي يك چهارم عقبي بدن لاغر است. در موقع راه رفتن، برخلاف سگ‌سانان، سر خود را پايين نگه مي‌دارد و حالتي قوزمانند به خود مي‌گیرد و مانند شتر دست و پاي هر طرف بدن را با هم حركت مي‌دهد. يال بلند و سياه رنگي در ناحيه پشت گردن و روي ستون مهره‌ تا ناحيه دم دارد. رنگ بدن خاكستري روشن تا خاكستري متمايل به زرد است و نوارهايي به رنگ قهوه‌اي تيره تا سياه بر روي آن ديده مي‌شود. در ناحيه دم غدد توسعه يافته توليد بو وجود دارد. شبگرد است. ولي در اوايل غروب و صبح زود نيز مشاهده مي‌شود. معمولاً در غارها و حفره‌هاي طبيعي و يا انسان ساخت ساكن مي‌شود. در اطراف و داخل لانه، جمجمه و استخوان‌هايي كه توسط كفتار به اين محل حمل گرديده است مشاهده مي‌شود كه در بين آنها جمجمه و استخوان‌هاي سگ، گوسفند اهلي و وحشي وجود دارد. از لاشه حيوانات اهلي و وحشي، تخم پرندگان، پستانداران كوچك، خزندگان، تخم لاك پشت دريايي و حشرات و همچنين ميوه‌هايي مانند هندوانه و خرما تغذيه مي‌كند. كفتار با آرواره ها و دندان‌هاي قوي خود استخوان‌هاي محكمي مانند استخوان ران الاغ را به آساني خرد مي‌كند. معده كفتار بسيار اسيدي است و قادر به هضم بخش‌هاي زيادي از غذاي خورده شده نظير استخوان مي‌باشد.  كفتارها دشمن طبيعي خاصي ندارند، گاهي توسط پلنگ شكار مي‌شوند. همه ساله تعدادي از آنها به علل مختلف نظير خوردن طعمه مسموم، شكار و تصادف با اتومبيل از بين مي‌روند و در برخي از مناطق نيز غارها و ساير سكونت‌گاه‌هاي اين حيوان مورد تخريب قرار گرفته و به همين علت در سال‌هاي اخير جمعيت آنها به شدت رو به كاهش نهاده است. در ایران در اكثر مناطق ايران به جز مناطق خزري و آذربايجان وجود دارد. در استان قزوین در اکثر مناطق مشاهده و گزارش شده است . لانه و زادآوری آن در منطقه حفاظت شده باشگل چند سالی رصد و ثبت شده است

پرندگان استان قزوین

پرندگان از عناصر عمده اغلب اکوسیستم های جهان بشمار می روند. تنوع گونه ای پرندگان ،مهاجرت های طولانی ، زیبایی فوق العاده، رفتارهای اجتماعی خیره کننده و مهمتر از همه پرواز رشک بر انگیز آنها، جاذبه مشاهده ،تعمق و مطالعه بر روی پرندگان را در حال حاضر صد چندان نموده است.

هر ساله ۵۰میلیارد پرنده در دنیا مهاجرت می کنند. این رقم شگفت آور، اهمیت و عظمت مهاجرت پرندگان را نشان می دهد. در ایران از ۵21 گونه پرنده ، ۳۴۰ گونه یعنی حدود ۷۰درصدشان مهاجرند. براساس برآوردی که در ۴۵سال پیش انجام شده ، جمعیت پرندگان مهاجر ایران ۱۲میلیون بوده است.        
آن زمان شکار این پرندگان بخش مهمی از اقتصاد مردم استان های شمالی را تشکیل می داده است و همان زمان برآورد شده که هر سال حدود یک میلیون و ۲۰۰هزار پرنده شکار می شده است. این شکار بی رویه باعث کاهش تاسف آوری در تعداد پرندگان آبچر شده است. به یقین این تعداد پرنده مهاجر و در کل چنین مهاجرت عظیم و گسترده ای که پرندگان را از سیبری و نواحی سرد شمالی راهی زیستگاه ها و تالاب های ایران می کند ، نیازمند توجه خاص و ویژه مسوولان و مردم خواهد بود.  
در حال حاضر مهمترین علت انقراض و در خطر بودن پرندگان ، تخریب زیستگاه های این گونه ها در ایران و جهان است ؛ تالاب ها و جنگل هایی که در حال نابودی اند و درختانی که بی رویه قطع می شوند و با نابودی هر یک آشیانه و آشیانه هایی نیز نابود شده و به فراموشی سپرده می شوند. علاوه بر آن متاسفانه اسلحه و تفنگ های بادی در دست مردم زیاد است.

براساس آخرین فهرستی که در مجلات علمی چاپ شده 521 گونه پرنده داریم. از این تعداد که متعلق به ۸۰خانواده و ۱۰راسته اند ، حدود ۳۲۰گونه شان در ایران زادآوری می کنند، ۹۰گونه مهاجر زمستانه اند و ۲۴گونه مهاجر عبوری اند. بقیه هم جزو پرندگان کمیاب ، اتفاقی و رها شده از قفس محسوب می شوند. اگر بخواهیم آماری بگوییم حدود ۷۰درصد پرندگان ایران مهاجرند که یا در زمستان وارد ایران می شوند یا در فصل تابستان برای زادآوری به ایران می آیند.

در استان قزوین تاکنون مطالعه جامعی بر روی پرندگان و شناسای گونه صورت نگرفته است و اطلاعات موجود منحصر به مشاهدات پراکنده کارشناسان و محیط بانان وثبت آنان در بانک اطلاعات بخش محیط طبیعی اداره کل محیط زیست قزوین است. هما (نماد تنوع زیستی استان) وکبک دری پرندگان شاخص ساکن ارتفاعات استان و هوبره از پرندگان شاخص دشتی- بیابانی استان محسوب شده که می توانند نماینگر تنوع گونه ای منحصر دشت وارتفاع در استان کم وسعت قزوین باشند مضافا به اینکه آبگیر و تالاب های استان به علت قرار گرفتن در مسیر مهاجرت گونه های مهاجر شمال – جنوب کشور، سالانه پذیرای هزاران قطعه پرنده مهاجر است. جدول مقايسه شاخص هاي پرندگان استان قزوين با كشور

جدول مقايسه شاخص هاي پرندگان استان قزوين با كشور

نوع شاخص		كشور	استان	نسبت استان به كشور(درصد)
پرندگان	تعداد گونه	521	187	1/36
	خانواده	77	50	9/64
	راسته	19	14	7/73
	داراي زادآوري	172	59	3/34
	مهاجر زمستانه يا تابستانه	238	63	5/26
	ساكن	194	65	5/33
	گذرا	31	12	7/38
	تعداد گونه هاي حمايت شده	116	47	5/40
	گونه هاي در معرض خطرانقراض   (2013IUCN)	4	2	50
	گونه هاي آسيب پذير(2013IUCN)	12	3	25
	گونه هاي در معرض خطر انقراض (سايتيس1) گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس2)	10 19	6 11	60 9/57

• پرندگان در معرض خطر انقراض(EN) در کشور 4 گونه است  و در استان قزوین 2 گونه به نام کرکس مصری و بالابان دارای این شرایط قرار دارد.
• پرندگان آسیب پذیر(VU) در کشور 12 گونه است و در استان قزوین 3 گونه با نام های هوبره، اردک مرمری و عقاب شاهی شناسایی شده است.
• پرندگان استان قزوین مشمول سایتس(I) شامل 5 گونه، شاهین، بحری، عقاب شاهی، هوبره،کبک دری است.
• پرندگان استان قزوین مشمول سایتس(II) شامل بالابان، لاچین، دلیجه، ترمتای، لیل، سنقرها، سارگپه، طرلان، قرقی، پیغو، عقاب طلایی، سایر عقابها، هما، دال، کرکس ها، درنا، کفچه نوک است.

کبک دریTetraogallus caspius 

اين پرنده بومي ايران است. جنس نر کبک دری 58 سانتي متر و جنس ماده آن 55 سانتيمتر طول دارد، همچنين تفاوت ديگر پرنده نر با ماده اين است که پرنده ماده تضاد نقش و نگار صورتش کمتر است و در پاها سيخک ندارد. جثه بزرگ، پر و بال خاکستري با خطوط موج‌دار و رگه‌هاي قهوه‌اي و سفيد با نوار چشمي و گلوي سفيد، اين پرنده را زمره زيباترين پرندگان قرار داده است. پرنده‌اي است بي‌نهايت محتاط، که اغلب پس از احساس خطر مسافت زيادي را پرواز مي‌کند، همچنين اين پرنده بسيار خجالتي بوده و به اندازه ديگر گونه های خانواده ماکيان اجتماعي نيست و معمولا جفت‌جفت ديده مي‌شود. اين پرنده در پرتگاه‌هاي پرشيب، کوهسارهاي صخره‌اي با گياهان پراکنده و ارتفاعات بالاي 3500 متري استان از جمله ارتفاعات شاه البرز و سیالان زيست مي‌کند.با توجه به زيستگاه و عادات زندگي آن، ارائه آمار دقيق از جمعيت اين پرنده در استان امکانپذير نيست، افزايش تدابیر حفاظتي، افزايش آگاهي‌هاي عمومي به ویژه جوامع محلی و اطلاع‌رساني درباره ويژگي‌هاي خاص اين پرنده و فرهنگ‌سازي براي حفظ آن ضروری است.

هما Gypaetus barbatus  

هما با نام علمی Gypaetus barbatus  و نام انگلیسی   Bearded vultreنام پرنده ای است با جثه ای عظيم که از بزرگترين گونه های کرکس محسوب شده و در مناطق کوهستانی و مرتفع زندگی می نمايد. اين پرنده نماد تنوع زيستی استان قزوين شناخته شده و به همين علت بسيار مورد توجه اداره کل حفاظت محيط زيست استان قزوين قرارگرفته است. هما به علت نوع تغذيه که صرفاً از استخوان استفاده می نمايد. در راس هرم غذايی قرار دارد و وجود اين گونه درهرمنطقه نمايانگر زنجيره کامل غذايی است و وزن پرنده بالغ بين 5 -7 کيلوگرم متغير است و طول بدن هما از سرتا دم 110 سانتيمتر و گاهی  به 125 سانتيمتر می رسد . طول بالهای گسترده شده اين پرنده بين 235- 280  سانتيمتر رسيده و به علت وسعت زياد بالها، سايه آن در حين پرواز برروی زمين مشاهده مي شود. رنگ پرهای سر اين پرنده  نخودی که اين حالت  دربدن و ناحيه سينه وشکم بصورت نارنجی مايل به زرد ديده می شود  بطوريکه درپرواز بالهای سياه و سينه نارنجی رنگ اين پرنده وجه تمايز ان با ساير پرندگان بزرگ جثه می باشد . مضافاً به اينکه دم هما درحين پرواز به شکل مثلثی ديده می شود ضمناً يک دسته موسياه ريش مانند در طرفين منقار اين پرنده قراردارد که به کرکس ريش دار معروف شده است.

 هما مي تواند تا ارتفاع 4500متری اوج بگيرد و دراين ارتفاع محدوده وسيعی راتحت نظارت خود قراردهد .  غذای هما اختصاصاً استخوان و لاشه جانوران است بطوريکه اتخوانهای قطور و پرچرب راکه اغلب بدون گوشت بوده را با چنگالهای قوی خود برداشته و از ارتفاعی حدود 70-100 متری بررروی سنگهای ريز صخره ها پرت می نمايد تابشکنند و اين عمل را تا تبديل  استخوانها به قطعات 6- 8 سانتيمتری ادامه می دهد اين پرنده علاقه خاصی به مغز استخوانهای شکسته شده دارد.معده اين پرنده قوی بوده بطوريکه قادراست  براحتی استخوانها را گوارش نمايد.  هما معمولاً آخرين حيوانی است که سر لاشه حضور می يابد  بنحوی که اثری از لاشه درطبيعت برجا     نمی گذارد و بهمين علت می توان هما را يک رفتگر و پاک کننده کامل طبيعت محسوب نمود. هما معمولاً دراسمان بصورت جفت ديده می شود و از جمله پرندگانی است که تا اخر عمر خود نر وماده باهم زندگی می نمايند. توليد مثل اين پنده درماههای آبان  وآذر بوده و پرنده ماده 1 تا 2 تخم می گذاردو مدت 54 تا58 روز  برروی تخم می خوابد هرچندممکن است هردو جوجه ازتخم بيرون آيد  اما فقط يكي زنده می ماند .هما درمناطق کوهستانی مرتفع و دور افتاده و غارهای مشرف به پرتگاهها با ارتفاع 500- 4000 متری آشيانه سازی کرده و زيست می نمايد. حوزه قلمرو هما 200-400 کيلومترمربع  است. بخش طارم استان قزوين يکی از زيستگاههای شاخص اين پرنده محسوب می شود بطوری که کارشناسان حفاظت محيط زيست استان قزوين اولين بارهما را درسال 1377 در ارتفاعات کلج شناسايی نموده  با شناسايی کامل زيستگاه وآشيانه آن بررسی نحوه زندگی و رفتار شناسی آن پرداخته اند،همچنین این پرنده در سال 1387در الموت غربی(ویار) و درسال1388 در الموت شرقی(آوه)  نیز گزارش شده است.

هوبره Chlamydotis undulata

هوبره یکی از گونه های حمایت شده و بااهمیت است که در فهرست سرخIUCN  بعنوان گونه ای با ریسک کمتر و نزدیک به تهدید(آسیب پذیر ) یاد شده است. نسل آن در بیشترکشورهای هوبره خیز دنیا یا به کلی منقرض شده و یا تعداد انگشت شماری از آن باقیمانده است.

 زیرگونهmaca ueenii   که پراکنش آن بصورت بومی  و مهاجر در مناطقی از ایران، پاکستان، شمال و شمال شرق عربستان و مغولستان وجود دارد بعنوان بزرگترین زیرگونه بشمارمی رود مناطق  االه آباد  واقع در شهرستان بویین زهرا با وسعتی  بالغ بر 33000 هکتار  تنها زیستگاه  شاخص این گونه  دراستان  می باشد که فصول پاییز و زمستان  مشاهده می شوند. بیشترین جمعیت این پرنده در سال 1386 و در اطراف مزارع کلزا (غذای مورد علاقه پرنده مذکور) دیده شد ، متاسفانه تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی، استفاده از سموم نباتی ، جاده کشی ها، تردد وعواملی نظیر خشکسالی ویخبندان کم سابقه از دلایل کاهش جمعیت این پرنده زیبای بیابانی درسطح کشور و استان شده است.

خزندگان استان قزوین

خزندگان جانوران مفیدی هستند و در تعادل اجزای طبیعت نقش لازمی را ایفا می کنند و بیشتر آنها با شکار حشرات و جانوران موذی نقش مثبتی برای کشاورزان دارند و در حفظ تعادل اکو سیستم ها مهم اند. در استان قزوین بررسی بر روی شناسای گونه خزندگان بسیار محدود بوده است و بیشتر گونه های آنها شناسایی نشده اند. جدول مقايسه شاخص هاي خزندگان استان قزوين با كشور و جدول فهرست خانواده به همراه گونه های شناسایی شده خزندگان استان قزوين

جدول مقايسه شاخص هاي خزندگان استان قزوين با كشور

نوع شاخص		كشور		استان		نسبت استان به كشور(درصد)
خزندگان	تعداد گونه		204		48		53/23
	خانواده		23		9		1/39
	راسته		4		3		75
	تعداد گونه هاي حمايت شده		11		2		2/18
	گونه هاي در معرض خطرانقراض (2013IUCN)		3		1		33.3
	گونه هاي آسيب پذير(2013IUCN)		4		1		25
	گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس1)		13		3		23
	گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس2)		8		3		5/37

• گونه خزنده در معرض خطر(EN) استان قزوین ، مشاهده نشده است.
• گونه خزنده آسیب پذیر(VU) استان قزوین ، افعی زنجانی و لاک پشت مهمیز دار است.
• دراستان قزوین گونه ای با شرایط به شدت در معرض خطر انقراض (CR)  مشاهده نشده است.
• گونه های در معرض خطر سایتیس (II) استان قزوین شامل: مارمولک(وارانوس) ، خاردم ( آگاما)

فهرست خانواده به همراه گونه های شناسایی شده خزندگان استان قزوين

نام رده	تعداد خانواده	تعداد گونه	راسته جانوری	خانواده جانوری	بحرانی(CR)	در معرض خطر انقراض (EN)	آسیب پذیر (VU)
خزندگان	9	48	لاک پشت ها (2)				لاكپشت مهميزدار
			سوسمارها(16)	آگامیده			آگامای سر وزغی ایرانی
				جکوها
				لاسرتا ها
				بزمجه ها
				اسکینگ ها
			مارها(30)	تیفلوپیده(1)
				لیپتوتیفلوپیده(1)
				بوئیده(4)
				کلوبریده(21)
				ویپریده  (افعی ها)(3)			افعی زنجانی

دوزیستان استان قزوين

دوزیستان از نظر تنوع و فراوانی ، با سایر رده های حیوانات قابل مقایسه نیستند و جمعا در جهان فقط شامل 3 راسته و 35 خانواده می باشند.در ایران دوزیستان 6 خانواده، 2 راسته فاقد دم (قورباغه ها و وزغ ها )با تعداد 13 گونه و دم دار (سمندر ها) با تعداد 7 گونه می باشند. در استان قزوین تاکنون مطالعه ای بر روی دوزیستان صورت نگر فته است. جدول فهرست خانواده به همراه گونه های شناسایی شده دوزیستان استان قزوين و جدول پ مقايسه شاخص هاي دوزیستان استان قزوين با كشور

جدول فهرست خانواده به همراه گونه های شناسایی شده دوزیستان استان قزوين

نام رده	تعداد خانواده	تعداد گونه	راسته جانوری	خانواده جانوری	نام گونه ها	بحرانی (CR)	در معرض خطر انقراض (EN)	آسیب پذیر (VU)
دوزیستان	3	4	قورباغه ها و وزغ ها (4 )	خانواده رانیده	قورباغه مردابی معمولی
				خانواده بوفیده	وزغ معمولی- وزغ سبز
				خانواده هیلیده	قورباغه درختی

جدول مقايسه شاخص هاي دوزیستان استان قزوين با كشور

نوع شاخص		كشور	استان	نسبت استان به كشور(درصد)
دوزيستان	تعداد گونه خانواده راسته تعداد گونه هاي حمايت شده گونه هاي در معرض خطرانقراض(2013IUCN) گونه هاي آسيب پذير(2013IUCN) گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس1) گونه هاي در معرض خطرانقراض (سايتيس2)	20 6 2 2 1 1 - -	3 3 مطالعه نشده مطالعه نشده مطالعه نشده مطالعه نشده - -	15 50 - - - - -

• دوزیستان در معرض خطر(EN) و به شدت در معرض خطر انقراض (CR) در استان قزوین مشاهده نشده است.
• در خصوص دوزیستان آسیب پذیر(VU)در استان قزوین اطلاعات دقیقی در دسترس نمی باشد.

ماهیان

ماهیان ایران شامل 16 راسته و29 خانواده است . بر اساس مطالعات صورت گرفته ، 11 گونه ماهی بومی از 3 خانواده در رودخانه های استان شناسایی و ثبت شده اند. در استان قزوین رودخانه شاهرود دارای بیشترین تنوع گونه ای ماهی است .آفینوس از جمله ماهیان آبهای شور و لب شور می باشد که در خر رود واقع در دشت الله آباد مشاهده می شود. جدول مقايسه شاخص هاي ماهیان استان قزوين با كشور

وجدول فهرست گونه های ماهیان شناسایی شده استان قزوین آمده است.

مقايسه شاخص هاي ماهیان استان قزوين با كشور

نوع شاخص		كشور	استان	نسبت استان به كشور(درصد)
ماهيان	تعداد گونه خانواده راسته تعداد گونه هاي حمايت شده گونه هاي در معرض خطر انقراض IUCN 2008)) گونه هاي آسيب پذير IUCN 2008)) گونه هاي در معرض خطر انقراض (سايتيس1) گونه هاي در معرض خطر انقراض (سايتيس2)	180 29 16 4 6 9 - 5	11 4 0 0 - 0	6/5 3/10 0 0 0

• ماهیان با وضعیت به شدت در معرض خطر انقراض (CR)، در معرض خطر(EN)  و آسیب پذیر(VU) در استان قزوین در زیستگاههای طبیعی مشاهده نشده است.

نام رده	تعداد خانواده	تعداد گونه	راسته جانوری	خانواده جانوری	نام گونه ها	بحرانی(CR)	در معرض خطر انقراض (EN)	آسیب پذیر (VU)
ماهی ها	4	11	ماهیان (11 )	Cyprinidaeکپور ماهیان	Alburnoides bipunctatus لپک Barbus lacerta Capoeta aculeate سیاه ماهی زرده پر Capoeta buhsei شمشیری Capoeta capoeta gracilis سیاه ماهی Luciobarbus capito سس ماهی Luciobarbus mursa سس ماهی Squalius cephalus ماهی سفید رودخانه ای			Luciobarbus capitoسس ماهی
				Cyprinodontidaeکپور ماهیان دندان دار	Aphanius sophiae ماهی گورخری
				Nemacheilidae	Barbatula bergiana(Oxynoemacheilus)سگ ماهی جویباری Paracobitis iranica سگ ماهی جویباری

جدول فهرست گونه های ماهیان شناسایی شده استان قزوین

تهدیدات تنوع زیستی در استان قزوین

از مهمترین عوامل تهدید کننده تنوع زیستی در استان قزوین می توان به موارد زیر اشاره کرد.

- تغییر اقلیم و بروز خشكسالي هاي چند ساله

- در نظر نگرفتن حقابه حیات وحش در اجرای طرح های کشاورزی

- ورود غيراصولي گونه هاي غيربومي به كشور و ورود به زیست بومها

- شكار غيرقانوني و وجود سلاح هاي غيرمجاز

- حضور دام بيش از ظرفيت مراتع در زيستگاههاي حيات وحش

- زنده گيري و تجارت غيرقانوني گونه هاي جانوري

- استفاده بی رویه از کود و سم در حوزه کشاورزی

-  وقوع آتش سوزی های گسترده در مراتع و جنگل ها

- بروز بیماری‌ها در جمعیت های حیات وحش

- کاهش منابع غذایی بویژه طعمه‌های کلیدی برای گونه های گوشتخوار

- افزایش دسترسی انسان به زیستگاه‌های گونه ها از طریق افزایش احداث راههای متعدد

- جزیره ای شدن زیستگاهها